NATO bombardovanje SR Jugoslavije okončano je na današnji dan 1999. godine.
Rezolucija je doneta na 79. dan NATO agresije na Saveznu Republiku Jugoslaviju, koja je prethodno započeta 24. marta 1999.
Šta je prethodilo bombardovanju?
Bombardovanju SR Jugoslavije prethodila je veoma prisutna negativna medijska slika u zapadnoj javnosti o Srbiji i SRJ, prvenstveno o tadašnjem njenom predsedniku, Slobodanu Miloševiću, koja se u drugoj polovini devedesetih nastavila izveštajima sa Kosova – o ukidanju autonomije i ugrožavanja prava Albanaca, sve do vesti o diskriminaciji i humanitarnoj katastrofi. Milošević je opisivan kao „diktator“, „balkanski kasapin“ i „novi Hitler 20-og veka“, a uslovi u kojima živi civilno albansko stanovništvo kao „aparthejd“.
Najviši zapadni politički i vojni zvaničnici i analitičari pred bombardovanje spominjali su da se na Kosovu događa „genocid“ koji sprovode srpske snage, „masovne grobnice“, da se događa masovno ubijanje „preko 100.000 kosovskih Albanaca“.
Samom bombardovanju prethodili su – od 6. februara do 19. marta – pregovori u francuskom gradu Rambujeu. Dvadeset trećeg februara predložen je mirovni sporazum.
Albanci su ga potpisali. Jugoslovensko-srpska delegacija odbila je da to učini, ocenjujući ga kao ultimatum.
O bombardovanju
Neposredan povod za bombardovanje bio je za Srbe i 26 godina kasnije kontraverzan slučaj Račak, koji su Albanci i zapadna javnost, kao i sam Savet bezbednosti UN-a – kvalifikovali kao „masakr u Račku“.
Bez dozvole Saveta bezbednosti UN-a, naletom 464 aviona iz 19 zemalja NATO-a i sedam zemalja koje su pružile podršku, 24. marta 1999. započelo je bombardovanje tadašnje Savezne Republike Jugoslavije, koja u to vreme više nije bila članica UN.
Broj letelica i intenzitet napada se tokom dva i po meseca pojačavao – na 1.150 aviona, koliko ih je bilo do 10. juna – neposrednog okončanja rata. Lansirano je 420.000 projektila, ukupne mase oko 22.000 tona u 2.300 vazdušnih udara sa svih strana otvorenog vazdušnog prostora. Na Srbiju je palo više hiljada kasetnih bombi, statistika je srpskih vojnih izvora.
Sa suprotne strane – drugačija slika: svega nekoliko ispravnih aviona. Piloti su leteli na neremontovanim migovima u kojima su i najosnovniji instrumenti bili neispravni. Prema svedočanstvima vojnih pilota 127. lovačke avijacijske eskadrile 204. lovačkog puka, koja je u sastavu imala „migove 29“, nisu imali „sa čim da lete“ i da dejstvuju, a posle rata su doživeli, kako su više puta opisali, ponižavajući odnos tadašnjih državnih vlasti prema njima.
Uprkos ovakvoj slici i brojnim problemima na terenu, najveći deo vojnih potencijala tadašnje jugoslovenske države je bio i dalje spreman za borbu, kao i većina mobilisanog ljudstva. Strategija tadašnjeg srpskog vojnog rukovodstva bila je da se sačuva što više vojnih materijalnih i ljudskih resursa na kopnu. To se postizalo pražnjenjem vojnih i policijskih objekata, dislociranjem ljudstva i pokretne imovine, kao i njihovim kamufliranjem.
Kako su vojne snage odolevale napadima, uz vazdušne udare, vremenom se počelo pretiti i kopnenim udarima, iz pravca južne granice Kosova i Metohije sa Albanijom.
Najžešće kopnene borbe su se vodile upravo u pojasu prema, i na granici sa Albanijom, preko Košara. Jugoslovenska vojska je ove borbe vodila sa pripadnicima OVK koje je NATO tada snažno podržavao neprestanim bombardovanjem jugoslovenskih vojnih jedinica, ali i drugim vidovima pomoći.
Žrtve
Prema podacima Fonda za humanitarno pravo (FHP) u NATO bombardovanju život je izgubilo 755 ljudi, od kojih su 454 civila i 301 pripadnik oružanih snaga. Među civilima je 205 Srba i Crnogoraca, 221 Albanac i 28 Roma, kod vojnih žrtava 271 je pripadnik Vojske i policije i 30 „OVK“.
Podaci Ministarstva odbrane Srbije se razlikuju. Prema njihovim podacima, poginuo je 1.031 pripadnik Vojske Jugoslavije i policije i oko 2.500 civila, uključujući i 89 dece. Ranjeno je više od 6.000 civila, 5.173 vojnika i policajaca, 25 civila se vodi još uvek kao nestalo. Preko 1.000 civilnih objekata je uništeno, uključujući škole, bolnice i zgrade državne administracije. Teško su oštećeni i uništeni objekti putne infrastrukture, od čega 45 mostova. Oštećeno je skoro 200 spomenika kulture, uključujući i 23 srednjevekovna manastira.
U noći između 22. i 23. aprila NATO je bombardovao i zgradu Radio-televizije Srbije (RTS) kada je poginulo 16 zasposlenih u RTS.
Prema podacima UNHCR-a tih godina, Kosovo je od dolaska mirovnih snaga napustilo 230.000 Srba i Roma, a vratilo se 800.000 izbeglih Albanaca.
Povlačenje
Posle 78 dana bombardovanja, delegacije NATO-a i Savezne Republike Jugoslavije potpisale su Vojno-tehnički sporazum (Kumanovski sporazum).
Ovim sporazumom se predviđalo povlačenje vojnih i policijskih trupa tadašnje SRJ sa teritorije Kosova, uz istovremeno raspoređivanje NATO trupa.
Slobodan Milošević je građanima „čestitao mir“.
Usledila je Rezolucija SB UN 1244, prema kojoj je upravljanje nad Kosovom preuzeo UNMIK, a koja će u kasnijim godinama obema stranama poslužiti za različita tumačenja. Ova rezolucija je pravno još uvek na snazi, iako je uloga UNMIK-a danas marginalizovana, a određeni delovi ove rezolucije nisu ispunjeni.
Kosovo je 2008. jednostrano proglasilo nezavisnost koju je, prema Prištini, priznalo 117 država, među njima vodeće zapadne sile, a prema Beogradu, ispod 100 zemalja.
Nekadašnja Jugoslavija raspala se nešto ranije na dve države – Srbiju i Crnu Goru. Potonja je članica NATO-a. Srbija je pristupila programu NATO-a „Partnerstva za mir“ 2006, parlamentarnoj skupštini NATO-a, a Kosovo je to postalo ove godine.
26 godina kasnije
Godinama unazad, srpski i albanski narod doživljavaju 10. jun na drugačiji način.
Za kosovske Albance, dani od potpisivanja Kumanovskog sporazuma se zvanično kvalifikuju kao „oslobođenje Kosova“ od strane „genocidnog Miloševićevog režima“.
A za Srbe, naročito sa Kosova, jun i naredni meseci doživljeni su kao egzodus, s obzirom na etničke zločine nad srpskim civilnim stanovništvom, njihovo proterivanje i napuštanje tadašnje jugoslovensko-srpske pokrajine, naročito Martovski pogrom.
U Prištini se 26. godina od prestanka NATO bombardovanja danas obeležava kroz, prema onome što se do sada zna, obeležavanje 147. godišnjice Prizrenske lige.
- juna 1878. počela je sa radom Generalna skupština albanske Prizrenske lige, na kojoj se „podigao glas protiv podele albanskih zemalja“, sve dok na glavnom sastanku nije odlučeno da se stvori „organizacija političkog i vojnog karaktera, sa sedištem u Prizrenu i relevantnim filijalama u različitim albanskim pokrajinama“. U širem istorijskom tumačenju, pre svega na srpskoj strani, uvreženo je tumačenje da se Prizrenska liga smatra začetkom ideja o Velikoj, ili kako je Albanci nazivaju, etničkoj Albaniji čiju su nezavisnost proglasili u Valoni 1912.
Shodno tome, Prizren danas posećuje predsednik Albanije, Bajram Begaj i on je svečani gost.
Kosovski zvaničnici, a to je danas ponovio i Ramuš Haradinaj iz AAK upravo Prizrensku ligu vidi kao preteču onoga što će 1999. godine uslediti, odnosno „put ka konačnom oslobođenju Kosova“.
Na Kosovu je juče izostao zvaničan program za obeležavanje godišnjice od potpisivanja Kumanovskog sporazuma, ali je kosovski premijer, Aljbin Kurti, ovaj dan praktično proveo na Severu, delu Kosova gde kosovske vlasti, posebno poslednje dve godine rade na utvrđivanju vlasti. Tu je, između ostalog, otvorio još jednu u nizu pograničnu policijsku bazu.
Izostaje ove godine, usled političke blokade, i svečana skupštinska sednica povodom obeležavanja, kako se to u Prištini tumači „oslobođenja Kosova“, a na istoj sednici prošle godine govorio je Toni Bler – najveći zagovornik NATO bombardovanja na SR Jugoslaviju 1999. godine, omražen u srpskoj javnosti. I prošle godine Bler je u Prištini kazao da „nije zažalio što je pomogao Kosovu“.
Srbija se i dalje oslanja na principe Povelje UN
Rezolucijom UN 1244 koja je pre 26 godine doneta – potvrđuje se suverenitet i teritorijalni integritet Savezne Republike Jugoslavije, a time i Republike Srbije kao njene pravne naslednice, istaklo je danas Ministarstvo spoljnih poslova Srbije.
Rezolucija 1244 je, napominju, usvojena „u kontekstu okončanja sukoba na Kosovu i Metohiji, sa mandatom da obezbedi prisustvo Ujedinjenih nacija, povratak izbeglih i raseljenih lica i puno poštovanje suvereniteta i teritorijalnog integriteta Republike Srbije“.
„Republika Srbija dosledno poštuje međunarodno pravo, principe Povelje UN i temelje međunarodnog poretka. Ponosni smo što pripadamo državama koje su posvećene poštovanju ovih načela, uključujući neophodnost uvažavanja teritorijalnog integriteta i suvereniteta, kako sopstvenog, tako i svih drugih država članica“.
Ministarstvo spoljnih poslova Srbije na kraju ističe da se u borbi za očuvanje svog suvereniteta i teritorijalnog integriteta – Srbija oslanja na Rezoluciju 1244, braneći time univerzalna pravila koja moraju jednako važiti za sve.
Mirovni i politički
Sporazumi su se kroz proteklih 26 godina, koje su ove dve strane potpisivale i usaglašavale, kretali su se od bezbednosnih i mirovnih ka političkim i tehničkim.
Od Rezolucije SBUN 1244, preko Ahtisarijevog (koji srpska strana nije prihvatila), Briselskog sporazuma, Vašingtonskog, do najnovijeg Evropskog sporazuma o putu za normalizaciju odnosa Kosova i Srbije, a sve se otvorenije najavljuju i težnje ka tzv. konačnom sporazumu o normalizaciji.
Uprkos tome, implementacija ključnih tačaka (posebno ZSO) i dalje je izvor zastoja.
Iako se smatra da je zajednička karakteristika svih sporazuma – mali napredak, mnogo zastoja i različita tumačenja obaveza dve strane, utisak uprkos svemu je da se poslednji sporazum sprovodi kontiunirano.
Napori kosovskih vlasti da UNMIK ode
UNMIK je, nakon proglašenja nezavisnosti Kosova u februaru 2008. godine, preneo sve nadležnosti na lokalne kosovske institucije, a poslednjih godina na Kosovu se sve češće mogu čuti i zahtevi za povlačenje ove UN-ove misije sa Kosova.
To su na poslednjoj sednici ove organizacije za stanju na Kosovu javno izneli predstavnici Kosova i SAD, ali je i kosovska predsednica nakon ovoga javno iznela da ona godinama unazad traži gašenje UNMIK-a.
